Financiële begroting op hoofdlijnen

De financiële begroting van de gemeente Gorinchem wordt in dit hoofdstuk op hoofdlijnen uiteengezet. Dit gebeurt aan de hand van de ontwikkeling van het begrotingssaldo, enkele kengetallen, de algemene reserve en de ontwikkeling van de balans.

Verloop van het begrotingssaldo
Het vertrekpunt voor het financieel meerjarenperspectief van de Begroting 2023 is het door de gemeenteraad vastgestelde perspectief bij de Begroting 2022. Bijstellingen van dit perspectief worden maandelijks in de raadsvergaderingen aan de gemeenteraad ter besluitvorming voorgelegd. Op basis van de inzichten bij de Perspectiefnota was er sprake van een positieve begrotingsruimte in de komende jaren. De Perspectiefnota 2023-2026 was vooral gebaseerd op technische en feitelijke ontwikkelingen. Nadien is het meerjarenperspectief nog beperkt (neerwaarts) bijgesteld door de Tussentijdse Rapportage 2022 en zijn het coalitieakkoord en de meer beleidsmatige ontwikkelingen uitgewerkt in deze begroting. Met dit bijgestelde perspectief is de begroting vervolgens opgesteld. De voorliggende begroting 2023 geeft een financieel beeld dat in lijn ligt met het geschetste beeld bij de Perspectiefnota, waarbij er dus in alle jaren een positief saldo resteert en er sprake is van een structureel en reëel sluitende begroting. Hieronder is weergegeven hoe de meerjarenbegroting is opgebouwd.

Met het hierboven gepresenteerde begrotingssaldo is de voorliggende begroting 2023 opgesteld.

1. Aanpak ondermijning
We zetten in op de aanpak van ondermijning. Bij het Plan van Aanpak Ondermijning zijn activiteiten of nieuwe kansrijke initiatieven benoemd, waarvoor nog geen budget beschikbaar is. Daarom wordt voorgesteld budget beschikbaar te stellen voor de inzet van de Omgevingsdienst Zuid Holland Zuid, voor de inzet van Meld Misdaad Anoniem, voor inzet van Meld een Vermoeden en overige activiteiten in het kader van bewustwording.

2. Veilige Publieke Taak (VPT)
De aard van de onderwerpen waarmee de gemeente te maken krijgt wordt zwaarder en de burger wordt steeds mondiger. Het is van groot belang voor het openbaar bestuur dat werknemers met een publieke taak hun taak veilig en integer kunnen uitoefenen. We zetten daarom extra in om verbaal en fysiek geweld te voorkomen en tegen te gaan.

3. Diverse aanpassingen ten behoeve van de cruisevaart
De stad kan een economische impuls vanuit de cruisevaart gebruiken voor de winkelstand, horeca, musea, stadswandelingen en ander toeristisch aanbod. Ook de Riveer-verbindingen over water hebben profijt van meer passagiers vanuit de cruisevaart. Om dit effect te bereiken is het van belang dat de riviercruisemarkt op de juiste manier bewerkt wordt en dat er extra middelen beschikbaar zijn om dit te doen. Hierbij zoeken wij op verantwoorde wijze de samenwerking met regionale partners. De lasten kunnen worden gedekt door de verwachte extra havengelden als gevolg van de toename van het aantal cruiseschepen dat Gorinchem aandoet.

4. Gorinchem Citymarketing
De inspanningen van Stichting Gorinchem Citymarketing in de afgelopen jaren hebben geleid tot mooie resultaten. Tot aan de coronacrisis steeg het aantal bezoeken, zowel aan de stad als aan de website Mooi Gorinchem. Tijdens de coronacrisis heeft de stichting haar focus verlegd naar het ondersteunen van de lokale economie. In 2021 kwam Gorinchem, mede door de wervingscampagne van Stichting Gorinchem Citymarketing, op de short list van de ANWB en werd in augustus ook nog eens uitgeroepen tot de allermooiste vestingstad van Nederland. En als kers op de taart kwamen de Van Rossems naar Gorinchem voor een aflevering van hun populaire tv-programma. De (inter)nationale media-aandacht voor de vesting zorgde opnieuw voor een toename aan bezoek aan de vesting. Na de coronacrisis is het tijd om nóg meer uit onze mooie vestingstad te halen. De activiteiten en bereikte resultaten kunnen niet gemist worden voor de toekomstige ontwikkeling van Gorinchem. Voor inwoners en ondernemers is er veel meerwaarde en dit kan met een goed ingerichte organisatie toekomstbestendig, gegarandeerd en verbeterd worden. In 2022 heeft het bestuur van de stichting, ondersteund door de gemeente, gewerkt aan het professionaliseren van het bestuur van de organisatie. Om deze professionalisering toekomstbestendig te maken achten wij het van belang om de eerder opgelegde taakstelling van € 83.000 niet door te voeren.

5. Aanpak Elzenhof
De festiviteitenvereniging Dalem heeft de gemeente uitgedaagd om de Elzenhof te renoveren naar een wat modernere uitstraling en om aan de Elzenhof een deel bij te bouwen. Dit naar aanleiding van de toekomstige sloop van de huidige verblijfplaats (het Oude Florisgebouw) van de festiviteitenvereniging. Doordat de festiviteitenvereniging veel kennis in huis heeft en de verbouwing/aanbouw dus met voornamelijk vrijwilligers zal voltooien scheelt dit enorm in de kosten. Voor de Gemeente Gorinchem is het hierdoor een stuk interessanter, dan wanneer we dit zouden uitbesteden. Naast huisvesting van de festiviteitenvereniging Dalem in de Elzenhof onderzoeken we ook of de vereniging een deel van het beheer kan oppakken. Het aan te bouwen gedeelte betreft een berging voor de opslag van spullen van de festiviteitenvereniging en een vergaderkamer.

6. Faciliteren kleinschalige opvang
We stellen voor om € 100.000 beschikbaar te stellen voor het faciliteren/organiseren van kleinschalige opvang voor kansrijke asielzoekers en statushouders.

7. Armoedeaanpak
We zetten extra middelen in om armoede onder onze inwoners te voorkomen en aan te pakken. Dat doen we o.a. door meer in te zetten op schulddienstverleningstrajecten. Ook maken we het mogelijk dat er meer beroep kan worden gedaan op Stichting Leergeld. Dit ter voorkoming van sociale uitsluiting van kinderen.

8. Verhoging inkomensgrens minimabeleid
Vanaf 2023 wordt het minimabeleid aangepast waardoor inwoners van Gorinchem die een inkomen hebben tot 130% van het minimumloon een beroep kunnen doen op de minimaregelingen. Het financieel effect van deze maatregel wordt ingeschat op € 100.000.

9. Instandhouding bewaakte fietsenstalling
De gratis bewaakte fietsenstalling in de binnenstad houden we ook in 2023 op de zaterdagen open. We gaan kijken naar mogelijkheden om in de binnenstad een permanente overdekte en mogelijk bewaakte fietsenstalling te realiseren.

10. Afschaffing hondenbelasting
We brengen in 2023 geen hondenbelasting meer in rekening aan inwoners van Gorinchem die in het bezit zijn van één of meerdere honden.

11. Quick wins coalitieakkoord
Voor sommige zaken is er reeds budget opgenomen in deze begroting, maar het is ook van belang (snel) te kunnen handelen als er zich kansen voordoen om. We stellen daarom voor om voor de komende 2 jaren een werkbudget op te nemen om aan de slag te gaan met maatregelen die bijdragen aan het realiseren van onze ambities.

12. Versterking formatie
Op diverse terreinen merken we dat de eisen die gesteld worden aan de organisatie steeds hoger worden. Maar ook dat door maatschappelijke ontwikkelingen een meer actieve rol van de gemeente wordt gevraagd. Voorbeelden hiervan zijn de ontwikkelingen op de woningmarkt, vraagstukken rondom klimaatadaptatie, het inzetten op het werven van subsidies en lobby, borging van landelijke regelgeving rondom gemeentelijke rechtmatigheid en ontwikkelingen op het gebied van erfgoed. Om hieraan uitvoering te kunnen geven, wordt voorgesteld om voor de komende 3 jaar een extra uitvoeringsbudget beschikbaar te stellen van € 610.000. De komende jaren wordt bezien of deze extra inzet structureel noodzakelijk is, of dat er ontwikkelingen zijn die maken dat we kunnen volstaan met een intensivering van 3 jaar.

13. Versterking bedrijfsvoering
De arbeidsmarkt is gespannen. We zien bij tal van functies dat het een grote uitdaging is om vacatures ingevuld te krijgen. Steeds vaker is tijdelijke inzet van inhuurkrachten nodig om periodes te overbruggen totdat reguliere invulling mogelijk is. De huidige begrotingsmethodiek, waarbij op detail de salariskosten per medewerker worden berekend, levert in de praktijk een aanzienlijke beperking van handelingsvrijheid op. Door over te stappen naar een standaardisering van de begrotingswijze (op het maximum van het salarisbedrag binnen de cao), ontstaat er flexibiliteit om in te spelen op incidenten en tijdelijke overbruggingen, zonder dat er eerst naar een financiële oplossing gezocht moet worden. Immers is de tijdelijke inzet in de regel duurder dan reguliere bezetting. Door de begroting hierop aan te passen, kunnen we hier als organisatie beter op inspelen.

14. IHP PO, voorbereidingsbudgetten
Er is grote urgentie voor een renovatie/nieuwbouw van de schoolgebouwen Samen Onderweg, Anne Frank en J.P. Waaleschool (onderzoek HEVO). In het kader van het IHP gaan we in 2023 de toekomstige huisvesting van deze schoolgebouwen onderzoeken. Hierbij worden huidige locaties of andere huisvestingsoplossingen betrokken. Daarnaast wordt ook gekeken naar de multifunctionaliteit van het schoolgebouw voor de wijk. Verduurzaming, binnenklimaat en inclusief onderwijs zijn hierbij het uitgangspunt.

15. Uitvoering economische visie
We stellen extra middelen beschikbaar om de uitvoering van de economische visie te intensiveren. Deze middelen zetten we onder meer in om onderzoek te doen naar de (her)ontwikkeling van bedrijventerreinen, deelname aan economische samenwerkingsverbanden en professionalisering relatie-/accountmanagement.

16. Maatregelen ter beperking overlast aanpak A27
Vanaf eind 2023 wordt de A27 tussen Houten en Hooipolder verbreed. Tijdens de werkzaamheden is er minder capaciteit op de A27 beschikbaar. Hierdoor komt de bereikbaarheid onder druk te staan. Dit kan ertoe leiden dat meer verkeer door Gorinchem gaat rijden. Daarom wordt door acht gemeentes langs de A27 samen met het waterschap Rivierenland, het Rijk en de provincies Noord-Brabant en Zuid-Holland een integraal maatregelenpakket vormgegeven, aanvullend op de 'minder hinder aanpak' voor de A27. Het doel is om met een slimme aanpak de bereikbaarheid tijdens en na de ombouw van de A27 te waarborgen en de lokale en provinciale wegen zoveel mogelijk te ontlasten. Samen willen de partijen inzetten op een duurzame mobiliteitstransitie. De samenwerkende partijen willen uiterlijk in het bestuurlijke overleg Meerjarenprogramma Infrastructuur, Ruimte en Transport (MIRT) van november 2022 de afspraken over de financiering en de wijze van besturen hebben vastgelegd. De verwachting is dat alle partijen ook zelf moeten bijdragen om deze aanpak tot een succes te maken.

17. Versnelling aanpak transformatielocaties
Voor de verschillende transformatielocaties (vleugels van de stad, schoollocaties etc.) zijn voorinvesteringen nodig om de businesscase en raadskaders te kunnen uitwerken. Pas hierna kunnen we echt starten. Denk aan kosten voor stedenbouwkundig raamwerk, milieuonderzoeken (bodem, geluid, lucht, stikstof, flora en fauna), inzet van projectleider, planeconoom, participatiebijeenkomsten, aanbesteding en juristen. De kosten moeten beschouwd worden als voorinvestering en kunnen later verhaald worden op ontwikkelende partijen. Om dit voortraject te versnellen is het voorstel om uit de Reserve Stedelijk Ontwikkeling de komende vier jaar een bedrag van € 200.000 hiervoor ter beschikking te stellen. Hieruit voortkomende inkomsten zullen terugvloeien naar de reserve.

18. Dekking formatie burgerzaken PPN 2023-2026 binnen leges
In de PPN 2023-2026 is aangegeven dat de druk op Burgerzaken steeds verder toeneemt. Om te voorkomen dat de wettelijke termijnen voor de afhandeling en beoordeling van dossiers in gevaar komen is er meer expertise nodig. Daarom hebben we middelen opgenomen om de formatie van Burgerzaken uit te breiden. In de PPN 2023-2026 hebben wij de toezegging gedaan dat wij bij het opstellen van de begroting 2023 zouden kijken of de kosten als gevolg van de uitbreiding van deze fte’s zouden kunnen worden gedekt binnen de legesopbrengsten. Voor de jaren 2024 en 2025 hebben wij die (gedeeltelijk) gevonden.

19. Verlaging kapitaallasten als gevolg van inzet Algemene Reserve
In de Perspectiefnota van 2023 is weergegeven hoe de beoogde nieuwe investeringen zich verhouden tot het investeringsplafond. Om de gewenste investeringen toch uit te kunnen voeren, zonder de schulden op te laten lopen zetten we nu de algemene reserve en een gedeelte van het begrotingssaldo 2024 in. Deze inzet leidt tot lagere kapitaallasten.

Het investeringsplafond
In de Perspectiefnota van 2021 is besloten tot het invoeren van een investeringsplafond. Dit bleek de meest doeltreffende maatregel om de hoge schuldpositie van de gemeente Gorinchem af te bouwen. Daarbij is er voor nieuwe investeringen een investeringsplafond ingevoerd van € 5 mln. per jaar. In de Perspectiefnota van 2023 is weergegeven hoe de beoogde nieuwe investeringen zich verhouden tot dit plafond. Daaruit bleek dat er voor een investeringsbedrag van ca. € 7,3 mln. geen ruimte was binnen dit plafond. Om de gewenste investeringen toch uit te kunnen voeren, zonder de schulden op te laten lopen, wordt voorgesteld om de algemene reserve en een gedeelte van het begrotingssaldo 2024 in te zetten. Deze inzet past binnen de in de Perspectiefnota 2021 geformuleerde schuldafbouw. Dit betekent het volgende:

Sparen voor nieuwe investeringen

De noodzaak om een investeringsplafond in te stellen is in de aanloop naar de Perspectiefnota 2021 in diverse gesprekken met de gemeenteraad toegelicht. Het plafond is bedoeld om de schuldpositie betaalbaar te houden en in de komende jaren af te bouwen. Tegelijk zien we dat er door allerlei ontwikkelingen (mobiliteit, duurzaamheid, onderwijshuisvesting, stedelijke ontwikkeling etc.) een behoorlijke behoefte aan financiële investeringsruimte is. En deze twee ontwikkelingen staan op gespannen voet met elkaar. We zien na jaren van afbouw van de rente op de kapitaalmarkt dat inmiddels een opwaartse lijn is ingezet. Het nu loslaten van dit plafond zou binnen afzienbare tijd kunnen leiden tot het moeten ingrijpen in de begroting, omdat het rentebudget dan niet meer toereikend is voor de rentekosten. We kijken daarom naar alternatieven om toch de komende jaren de noodzakelijke investeringen te kunnen doen. Een belangrijke stap daarin in het heroriënteren op de reeds beschikbare investeringsbudgetten in de meerjarenbegroting. In de voorbereiding op de Perspectiefnota 2024 gaan we hierover met de gemeenteraad in gesprek. Mogelijk kunnen investeringen worden getemporiseerd of worden stopgezet, waarmee er ruimte ontstaat voor andere investeringen. Maar we verwachten ook dat het nodig is om extra ruimte te creëren. We denken dan vooral aan het sparen vanuit de begrotingssaldi voor die toekomstige investeringen. Het meerjarenperspectief zoals hierboven genoemd biedt daar de ruimte voor, waarbij vooral onzeker is hoe het perspectief zich ontwikkelt vanaf 2026.

Septembercirculaire van het gemeentefonds

De septembercirculaire 2022 geeft informatie over het verloop van het Gemeentefonds en is een vertaling van de Miljoenennota. In de septembercirculaire wordt de accresontwikkeling van het gemeentefonds inzichtelijk gemaakt en bijgesteld. Het kabinet heeft besloten tot twee belangrijke wijzigingen in de indexering van de algemene uitkering. Ten eerste is besloten dat het gemeentefonds vanaf 2026 niet langer via de normeringssystematiek geïndexeerd zal worden. Daarmee vervalt de koppeling aan de rijksuitgaven. Ten tweede is er besloten dat tot 2025 het accres grotendeels op basis van de bestaande afspraken berekend wordt. Daarnaast werkt het kabinet samen met gemeenten en provincies aan een nieuwe financieringssystematiek vanaf 2026. In aanloop daarnaartoe stelt het kabinet voor gemeenten eenmalig € 1 miljard extra in 2026 beschikbaar.

Met uitzondering van 2025 geldt dat voor alle jaren vanaf 2023 er sprake van een opwaartse bijstelling van het accres. Deze opwaartse bijstelling ontstaat met name door een hogere geraamde loon- en prijsontwikkeling in de Macro Economische Verkenning (MEV-raming) van het Centraal Planbureau (CPB). Daarnaast heeft het kabinet vanaf 2023 aanvullende middelen uitgetrokken voor een aantal beleidsterreinen, waaronder voor uitvoering van de Wet kwaliteitsborging bouw. Tot slot heeft het kabinet besloten om ook in 2023 middelen beschikbaar te stellen om huishoudens met een laag inkomen te compenseren voor de hoge energieprijzen door middel van een energietoeslag. Deze middelen maken nog geen onderdeel uit van de septembercirculaire en zullen op een later moment beschikbaar worden gesteld.

Enkele kengetallen

Een van de belangrijkste financiële kengetallen is het structureel begrotingsevenwicht. Dit is het begrotingssaldo na eliminatie van alle incidentele lasten en baten. In deze begroting is sprake van een structureel en reëel sluitend meerjarenperspectief, ook na de genoemde inzet van het saldo voor de investeringen.

Het risicoprofiel van onze gemeente is geactualiseerd, volgens de uitgangspunten die in de nota reserves, voorzieningen en weerstandsvermogen door de gemeenteraad op 5 oktober 2017 zijn vastgesteld. In de paragraaf Weerstandsvermogen en risicobeheersing vindt u een toelichting hierop. In die paragraaf komt de weerstandsratio uit op 2,43. Na de doorrekening van de septembercirculaire en de inzet van het saldo voor de investeringen, komt de weerstandsratio uit op 2,54.

We komen hiermee uit boven de bandbreedte van 1,4 tot 2. Dit betekent dat er (indien de ratio in de jaarrekening 2022 ook dit beeld vertoont) bij de eerstvolgende Perspectiefnota een voorstel zal worden opgenomen over de ruimte die dit biedt.

Conclusie begrotingssaldo en meerjarenperspectief

Het financieel perspectief van deze begroting biedt een goede uitgangspositie voor de komende jaren. Voor de uitvoering van de jeugdzorg heeft het Rijk nu incidenteel extra middelen beschikbaar gesteld en het ligt in de lijn der verwachting dat deze structureel worden. Hier is, overeenkomstig de PPN 2023-2026, gedeeltelijk rekening mee gehouden in de begrotingscijfers.

Verloop algemene reserve
In onderstaand overzicht wordt het verloop van de algemene reserve schematisch weergegeven. Afgezien van de eenmalige inzet in 2023 en 2024 om voorgenomen nieuwe investeringen van dekking te voorzien, dient de algemene reserve voornamelijk als onderdeel van het weerstandsvermogen.

Balansverloop op hoofdlijnen
In onderstaand overzicht is het meerjarig verloop van de activa, reserves, voorzieningen en leningen opgenomen, om een globaal beeld te schetsen van de financiële (balans)ontwikkelingen.

Het verloop van de activa is de resultante van nieuwe investeringen en afschrijvingen op al gedane investeringen. In 2024 nemen de activa aanzienlijk toe, de beoogde investeringen met betrekking tot mobiliteit, onderwijshuisvesting. parkeervoorzieningen en cultuur zijn hiervan een belangrijke oorzaak. In ieder programma van de beleidsbegroting is een overzicht opgenomen met de nieuwe investeringen voor 2023. Omdat de investeringen grotendeels gefinancierd moeten worden, vertoont ook het schuldenniveau een toename. De verwachting was dat de schulden in 2025 op het hoogtepunt zouden zijn en vervolgens zouden afnemen. Door vertraging in diverse investeringen zien we dat de schulden minder hard toenemen dan verwacht en dat het hoogtepunt in 2026 wordt bereikt. Dit blijft in grote mate afhankelijk van het investeringstempo en de snelheid waarmee Groote Haar wordt ontwikkeld. De omvang van de reserves blijft de komende jaren ongeveer gelijk, de toename in de voorzieningen zit vooral in de pensioenvoorzieningen en de onderhouds- en vervangingsvoorzieningen, waarin bedragen zitten voor toekomstige uitgaven.

Autorisatieniveau
Het autorisatieniveau, te weten het niveau waarop de raad de baten en lasten goedkeurt en financiële middelen beschikbaar stelt aan het college om het beleid uit de begroting uit te voeren, is het programmaniveau. Dit is in overeenstemming met art. 5.1 van de Financiële verordening. Informatieverstrekking vindt plaats op taakveldniveau, dus een detailniveau lager dan het programma. Ook voor de investeringen geldt het autorisatieniveau per programma. Overeenkomstig art. 5.4 van de Financiële verordening kan de raad bij de begrotingsbehandeling aangeven van welke nieuwe investeringen hij op een later tijdstip een apart voorstel voor autorisatie van het investeringsbudget wil ontvangen.